[klaus]

Diyarbakır’ın Süryani Kilisesi’nde Kalan Son Ermenileri

Yaklaşık 140 yıl önce yapılan sayımda Diyarbakır’da 8 bin civarında Ermeni’nin yaşadığı tespit edilmiş. Bugün ise Diyarbakır’da karı -koca sadece iki Ermeni yaşıyor.

Diyarbakır’da kalan son Ermeniler, Sıtkı Eken ve eşi Bayzo Alata, kentin en eski yerleşim yerlerinden Ali Paşa Mahallesi’nin dar sokakları arasında, geniş bir alana yayılmış Meryem Ana Süryani Kilisesi’nde yaşıyor. Oğlu, kızı, akrabası olmayan Ermeni karı-koca, yaşamlarını devletten aldıkları yaşlılık maaşıyla sürdürüyorlar. Karı-kocanın geleceklerine ilişkin ortak görüşü ise “Diyarbakır’da ölmek.”

Ermeni karı -kocanın hikâyesine geçmeden önce, Diyarbakır’ın tarihi gerçeklerine dalıyoruz. Diyarbakır yüzyıllar boyunca çok sayıda etnik kimliğin birlikte yaşadığı bir kent. Tarihte hoşgörü kenti olarak anılan Diyarbakır, 1880’lerde iki belediye ile yönetiliyormuş. Diyarbakır bugün olduğu gibi o dönemlerde de metropol şehir olarak anılıyor. Kenti çepeçevre kuşatan 5.5 kilometrelik surların tam orta yerinden Dicle Nehri’ne kadar olan kısmın belediye başkanı Hıristiyan, meclis üyeleri ise Müslüman’mış. Batı tarafına denk düşen belediyenin de başkanı Müslüman, meclis üyeleri Hıristiyan’mış. Müslüman ve Hıristiyan çoğunluklu mahalleler olmakla birlikte genellikle karışık yaşanılırmış.

140 yıl önce yapılan sayım

1869’da Diyarbakır’da yapılan bir sayımda, şehrin etnik mozaiği ile ilgili ortaya çıkan ilginç başka bir tablo var. Rakamlar şöyle: “Müslümanlar: 4781 erkek, 5033 kadın. Ermeniler: 3577 erkek, 3276 kadın. Ermeni Katolik’i: 428 erkek, 403 kadın. Süryani: 747 erkek, 687 kadın. Süryani Katolik’i: 94 erkek, 80 kadın. Keldani: 508 erkek, 468 kadın. Rum: 179 erkek, 126 kadın. Rum Katolik’i: 25 erkek, 30 kadın. Protestan: 318 erkek, 332 kadın. Yahudi: 143 erkek, 137 kadın.”

Bugün Diyarbakır’da Ermeni, Süryani, Keldani toplam 60 Hıristiyan yaşıyor. Kalan Ermeni sayısı ise iki. 60 Hıristiyan’ın ortak ibadet yeri ise Meryem Ana Süryani Kilisesi.

Meryem Ana Süryani Kilisesi içinde bir odada yaşayan Ermeni çiftten Sıtkı Eken 76, Bayzo Alata ise 79 yaşında. Tehcir dönemi ile ilgili fazla konuşmak istemiyorlar ama geçmişleri ile ilgili şunları anlatıyorlar: “Biz zaten o dönemi yaşamadık. Sadece büyüklerimizden bir şeyler duyuyorduk. Küçüklüğümüzde Diyarbakır’a uzak köylerde yaşıyorduk. Daha sonra ailece Dicle Nehri yakınındaki Kadıköy’e göç ettik. Kadıköy, Alevi ve Kürtlerin yaşadığı bir köydü. Ailelerimiz tarımla uğraşıyordu. Diyarbakır’ın Ermenileri sürekli göç etti, en son biz kaldık.”

50 yıldan beri Diyarbakır merkezinde yaşadıklarını ve bu kenti çok sevdiklerini söyleyen yaşlı Ermeni çift, kendilerine ait kilisenin kullanılamaz halde olduğunu, cemaatleri olmadığı için ibadetlerini yaşadıkları Meryem Ana Süryani Kilisesi’nde yaptıklarını anlatıyorlar.

“Eskiden Diyarbakır güzeldi, modern yaşıyorduk. Bu kentte barış, kardeşlik ve birlik vardı. O günleri özlüyoruz” diyerek bizi uğurlayan Diyarbakır’ın son iki Ermeni’sini Süryani kilisesinin taşlarla kaplı avlusunda anıları ile baş başa bırakıyoruz.

Güncelleme Tarihi: 20 Temmuz 2006

Haber ve Fotoğraf: Tempo Dergisi, Naci Sapan

[Yazar]

Yazılar